Ironie

Cabaretier Jan Jaap van der Wal benoemde wat mij ook al geruime tijd is opgevallen: steeds meer mensen hebben moeite om ironie te herkennen. "Er is tegenwoordig een gebrek aan opvoeding in humor, heb ik het idee". zo stelt hij. En ik ben het met hem eens. Ik heb er over nagedacht hoe dat zo gekomen zou kunnen zijn. Het heeft er volgens mij mee te maken dat in de huidige maatschappij het reageren op belangrijker is dan eerst daadwerkelijk tot je door laten dringen waaróp je reageert, wat staat er nu werkelijk of wat wordt er nu echt gezegd? En in welke context? Wat is de toon van het geschrevene dan wel gebodene?

Hijzelf kwam met een voorbeeld waarin hij een 'tirade' hield over het wonderlijke feit dat je aan de Universiteit van Amsterdam met puppy's kunt knuffelen om examenstress tegen te gaan. Hij eindigde ermee dat mensen die zulks hadden verzonnen niet meer zouden mogen deelnemen aan het maatschappelijk verkeer. Ik heb het programma gezien waarin hij dit vertelde en ik vond het hilarisch, omdat het overduidelijk ironisch was bedoeld met natuurlijk wel een ondertoon van 'hoe gek gaan we het maken'. Daags na uitzending werd Jan Jaap benaderd door actualiteitenprogramma's met de vraag of hij het serieus bedoelde. Nee, natuurlijk niet!

Hieruit blijkt dus dat niet alleen Jean avec la casquette moeite heeft met het herkennen van ironie of zaken die met een knipoog worden benaderd. Maar zoals gezegd denk ik dat de grootste boosdoener hierin is dat men tijdens het lezen of tot zich nemen van iets al bezig is met een antwoord of reactie te formuleren in plaats van zich te verdiepen in wat de brenger daadwerkelijk bedoeld. Ook kan het zijn dat men al vooringenomen is en niet eens open staat om zaken met enige afstand en wat humor te bekijken. Daarnaast leest men over het algemeen gewoon niet goed. De, naar ik heb ondervonden, zeer beladen term 'begrijpend lezen', is niet meer iets waar men moeite voor wil doen, men gaat er voor zichzelf van uit dát men heel goed begrijpt wat er staat ook al drukt de eigen visie de bedoeling van de schrijver naar de achtergrond. Datzelfde geldt ook voor 'begrijpend luisteren'.

Begrijp jij dan altijd alles wat iedereen bedoeld in hun schrijfsels en taal? Nee, ik ben ook maar een mens met al z'n beperkingen. Ik durf te zeggen dat ik door de gekozen woorden, de toon, de context en bij fysieke aanwezigheid ook lichaamstaal heel goed kan herleiden wat iemand bedoeld ook al is dat niet meteen duidelijk vanwege bijvoorbeeld gebruikte ironische beeldspraak. Maar ook ik zit er wel eens naast. In plaats van dan mijn eigen visie vol te blijven houden probeer ik in te zien wat ik gemist heb waardoor ik het had kunnen weten. Zo kun je nog eens wat leren. En ik leer nog dagelijks.